Do Bad Reinerz, dzisiejszych Dusznik-Zdroju, Felix przybywa w latach 20. XIX w., kiedy to region przeżywa bardzo szybki rozwój. Coraz bardziej znaczącą rolę w społeczeństwie zaczynają odgrywać kupcy, fabrykanci i urzędnicy państwowi. Wraz ze zmianą społeczno-gospodarczą zmienia się też sposób funkcjonowania kultury muzycznej. Przechodzi ono od bezpośredniego mecenatu arystokracji, u której kompozytorzy i wykonawcy byli po prostu na służbie, do formuły instytucji muzycznych, wspieranych przez najbogatszych. Należy do nich rodzina Mendelssohnów, w której są zarówno majętni fabrykanci i bankierzy, jak i artyści.
Wracając do korzeni
Felix Mendelssohn nie wyróżniał się na tle swojej rodziny bardzo znacząco, gdyż nie brakowało w niej wybitnych postaci. Jej trzonem był belgijski kupiec i znany filozof Mojżesz Mendelssohn. Od 1754 r. Mojżesz pracował jako księgowy w fabryce jedwabiu Bernharda Isaaka. Po śmierci właściciela (1768) stał się jej udziałowcem. Uznaje się go za prekursora i jednego z najważniejszych przedstawicieli ruchu oświecenia żydowskiego w Europie. Miał trzech synów: Josepha, Abrahama i Nathana. W 1795 r. Joseph otworzył w Berlinie bank Mendelssohn & Co., który od 1804 r. prowadził wspólnie z bratem Abrahamem.
W 1805 r. Abrahamowi urodziła się córka Fanny, a cztery lata później, 3 lutego, na świat w Hamburgu przyszedł Jakub Mendelssohn. To właśnie Abraham w 1822 r. dołożył sobie drugi człon nazwiska – Bartholdy, kiedy jego rodzina przeszła na luteranizm, by bardziej zasymilować się z kulturą niemiecką. Jakub otrzymał dwa nowe imiona – Ludwik Felix – i od tej pory przedstawiał się jako Ludwik Felix Jakub Mendessohn-Bartholdy.
Naukę muzyki Felix rozpoczął w domu, wzrastając w kulcie Bacha, bowiem jego cioteczna babka była uczennicą i mecenaską synów Jana Sebastiana. Mendelssohn był „cudownym dzieckiem” — multiinstrumentalistą i kompozytorem. Grał na fortepianie, organach, skrzypcach i altówce. Nie był jedynym muzycznie utalentowanym dzieckiem Mendessohnów, jego starsza siostra była równie uzdolniona.
F jak Fanny
Zdolności muzyczne, tak jak jej brat, odziedziczyła po babce i matce, ale wcześniej od niego zaczęła grać i komponować. Niestety, żyła w czasach mało przychylnych wobec wyjątkowych kobiet. Mendelssohnowie byli konserwatywni, ale jednocześnie bardzo otwarci na nowe trendy. W czasach, gdy kobietom przypisywano bardzo określone role, nikt z rodziny nie przeszkadzał jej w rozwijaniu talentu. Wspólnie z Felixem studiowała kompozycję u Carla Friedricha Zeltera, jednego z najwybitniejszych berlińskich pedagogów. Zelter uważał dziewczynę nawet za zdolniejszą od brata, ale w tamtych czasach starano się zniechęcać kobiety do rozwijania kariery artystycznej. Ojciec napisał do niej w 1820 r.: „Muzyka stanie się jego [Felixa] profesją, a dla ciebie może być i musi być tylko ozdobą”. Sam Felix starał się siostrę wspierać. Otwarcie przyznawał, że była pianistką zdolniejszą od niego, choć z drugiej strony sprzeciwiał się publikacji jej utworów pod jej własnym nazwiskiem.
Niedawno okazało się, że jedna z kompozycji, podpisana “F. Mendelssohn”, to nie dzieło Feliksa, a jego siostry. Fanny była uzdolniona do tego stopnia, że w 1829 r. skompilowała dwa preludia na organy na swój własny ślub. Istnieje też anegdota dotycząca wizyty Mendelssohna na dworze królowej brytyjskiej Wiktorii, która z koncertu zagranego przez Felixa jako utwór najbardziej odpowiadający jej gustom miała wybrać pieśń skomponowaną przez Fanny…
Znany młodszy brat
Rodzeństwo, choć w wielu kwestiach tak podobne, znacząco różniło się w kwestii kultu rodzinnej spuścizny. Felix starał się o pozwolenie, by móc używać tylko swojego nowego nazwiska Bartholdy, ale nie otrzymał zgody rodziny na usunięcie pierwszego członu. W listach Fanny możemy przeczytać, że ona z kolei nie lubiła nowej części nazwiska i była dumna z rodowego Mendelssohn.
Felix rozpoczął naukę gry na fortepianie w wieku sześciu lat i od najmłodszych lat próbował sam komponować utwory. Pierwszą symfonię napisał w wieku 15 lat, dwa lata później stworzył uwerturę koncertową do „Snu nocy letniej” Szekspira. Studiował na berlińskim Uniwersytecie Humboldta historię, geografię i słuchał wykładów Hegla z estetyki. W 1829 r. dwudziestoletni Mendelssohn poprowadził pierwsze po śmierci Jana Sebastiana Bacha wykonanie jego Pasji wg św. Mateusza. Przed tym wykonaniem dzieło nie było grane od blisko 100 lat. Felix skrócił partyturę, wykorzystał chór na 400 głosów i dużą orkiestrę. Na premierze w sali Królewskiej Akademii Śpiewu był sam król, a całość odniosła tak wielki sukces, że po tygodniu utwór został zagrany ponownie. Nieco później Felix przywrócił niemieckiej kulturze muzycznej wokalno-instrumentalne dzieła Jerzego Fryderyka Händla.
Wuj Nathan
Trzecim z synów Mojżesza był Nathan. Wybitny specjalista od konstruowania urządzeń pomiarowych, który podczas wojen napoleońskich w 1814 r. trafia do fabryki karabinów w Nysie, gdzie nadzoruje produkcję. Po zakończeniu konfliktu w 1815 r. fabryka, którą nadzoruje, powoli przestaje być państwu potrzebna i finalnie w 1821 r. zostaje sprywatyzowana. Nathan traci swoją posadę, ale nie pensję. Król Fryderyk Wilhelm III doceniając jego wiedzę, umiejętności i zaangażowanie przyznaje mu pensję „za bezczynność”. W tym samym czasie bank jego braci zaczyna obsługiwać spłatę zadłużenia wojennego, reparacji którą wypłacają Francuzi i obligacji rządowych. Otwierają też biura w Paryżu i Petersburgu, stając się konsekwentnie najważniejszym bankiem w Berlinie i jednym z ważniejszych w Europie. W 1822 r. Nathan kupuje 24 ary ziemi w Bad Reinerz z planem uruchomienia huty żelaza.
Huta Mendelssohnów
Pomysł na otwarcie huty w tym miejscu to nic odkrywczego, gdyż rudy żelaza wydobywa się na terenie Reinerz co najmniej od XV w. Prawdopodobnie od tego rodzaju działalności wywodzi się nazwa samej miejscowości. Słowiańskie Duśnik przez lata zostało zamienione na Reinerz od Reinharda, tego który sprowadził tutaj pierwszych górników-kopaczy i hutników. Ziemia, którą zakupił Nathan, znajduje się w Dolinie Strążyskiej, na tyle daleko od strefy uzdrowiskowej, by nie uprzykrzać życia kuracjuszom. Huta działała już tutaj z początkiem XV w. i stosunkowo niedaleko było do złóż rud żelaza, które w większości wydobywano na obszarze dzisiejszego Zieleńca. W 1823 r. Nathan zwraca się z prośbą do braci o finansowe wsparcie swojego biznesu. Tym samym Mendelssohnowie wchodzą w przemysł.
Wkopanie kamienia węgielnego pod budowę pieca hutniczego było dużym wydarzeniem. Przybył go poświęcić protestancki duchowny. Kościół protestancki znajdował się na terenie obecnego cmentarza w okolicy dzisiejszej kaplicy cmentarnej. Oprócz kamienia zakopano również kapsułę czasu. W szklanej butelce umieszczono dokumenty, listy i pieniądze z tamtych czasów. Oficjalnie nikt jej jeszcze nie odnalazł. Z okazji rozpoczęcia inwestycji w Dolinie Strążyskiej Mendelssohnowie rozdali w formie charytatywnych darowizn sporą sumę pieniędzy i zatrudnili 140 osób. Powstał piec hutniczy, lejarnia i kuźnia.
Huta działała całkiem dobrze do roku 1827, kiedy prawdopodobnie po raz pierwszy powódź spowodowała bardzo poważne uszkodzenia. Potrzebne były poważne inwestycje, by przywrócić ją do funkcjonowania. Niestety, historia powtórzyła się dwa lata później. Tym razem szkody wyrządzone przez wodę zmusiły Nathana Mendelssohna do odsprzedaży huty. Przeniósł się do Kłodzka i zatrudnił na stanowisku celnika. Następnie wyjechał do Legnicy, by na koniec powrócić do rodzinnego Berlina.
W Bad Reinerz
Felix przyjeżdża do Dusznik-Zdroju 13 sierpnia 1823 r. i spędza tydzień u wuja w Dolinie Strążyskiej. Podczas pobytu w Domu Mendelssohnów uczy syna Nathana, Arnolda, gry na fortepianie. Ćwiczą razem utwory na cztery ręce. Niektórzy biografowie podają, że podczas swojego pobytu w Dusznikach Felix również koncertował. Miał grać m.in. na organach miejscowego kościoła, a także dać koncert charytatywny na rzecz najuboższych (improwizacje na tematy z Mozarta i Webera). Z pobytem Mendelssohna w sudeckim kurorcie wiąże się też muzyczna legenda. Niektórzy podają, że muzyk skomponował wówczas pieśni do słów śląskiego poety von Eichenorffa. Chodzi o utwór “Wer hatdich, duschöner Wald”. Inni piszą, że to właśnie pobyt w Dusznikach-Zdroju był jego natchnieniem przy tworzeniu uwertury do „Snu nocy letniej” Szekspira (1826). Całość muzyki do tej komedii powstała kilkanaście lat później (1842). Fragment tego utworu stał się symbolem zawarcia związku małżeńskiego, ale dopiero po tym, jak zagrano go 25 stycznia 1858 r. na ślubie księżnej Wiktorii Koburg z księciem Fryderykiem Hohenzollernem.
Mendelssohn to romantyk, rok starszy od Fryderyka Chopina. W jego twórczości nie brakuje sentymentalizmu, dewocji i innych typowo wiktoriańskich elementów. Osiągnięcia kompozytorskie Mendelssohna dotyczą przede wszystkim formy. Należy do nich między innymi stworzenie romantycznego typu koncertu, innego niż w stylu brillant – z 3 częściami wykonywanymi bez przerw, bez ekspozycji orkiestry i wirtuozowskiej kadencji solisty. Jego Pieśni bez słów są wzorem romantycznej liryki instrumentalnej.
Ludwik Felix Jakub Mendessohn-Bartholdy zmarł w 1847 r. w Lipsku.
